"Monseigneur weigerde: u kunt mij doden als u wilt, maar geven wat u wilt... nooit!"
Artikel uit De Volkskrant van 31 december 2016 door Felix Olivers uit Malden als reactie op het artikel dat op dinsdag 27 december verscheen van China correspondente Marije Vlaskamp.
Als 8-jarig oomzeggertje van Felix, de oudste broer van mijn vader en langdurig werkzaam als missionaris in China, hoorde ik al vroeg over de moord op negen missionarissen, waarvan in het artikel "Katholieken in China" van 27 december sprake is. Hij had een van hen kunnen zijn. Op 9 oktober 1937 werden ze op gruwelijke wijze door Japanners om het leven gebracht in Chengtingfu, het huidige Zhengding. Onder hen drie Nederlanders, bisschop Frans Schraven uit het Limburgse Lottum en zijn ordebroeders Gerard Wouters uit Breda en Anton Geerts uit Oudenbosch. Mijn oom was een directe collega van hen, die zelf regelmatig op de missie van Chengtingfu verbleef. Onderzoek naar zijn Chinese geschiedenis - de moord op zijn confraters kwam hij nooit echt te boven - voerde mij in het voorjaar van 2002 naar de locaties waar het zich allemaal afgespeeld heeft, het voormalige missieterrein, nu militair hospitaal alsook de nabijgelegen pagode, waar de negen missionarissen geëxecuteerd en vervolgens verbrand werden.
Tot dan toe was het onduidelijk of een door Japan bekostigd herinneringsmonument, dat men overigens niet mocht interpreteren als een schuldbekentenis, nog op het missieterrein aanwezig was. Nederlandse bezoekers die hier een paar jaar eerder naar op zoek waren, werd de toegang tot het voormalige missieterrein nog ontzegd.
Mij lukte het wel. Vóór de voormalige kathedraal, inmiddels karaokahal, trof ik het herinneringsmonument aan, een soort console achter glas.
Het had meer dan vijftig roerige Chinese jaren overleefd. Aan een kant staat een
de kathedraal...
nu karaokahal en vergaderzaal
Chinese tekst, door mij niet te ontcijferen, aan twee andere kanten lees ik een Latijnse tekst. In Nederlandse vertaling luidt de eerste Latijnse tekst: "Ter herinnering aan de slachtoffers van 9 oktober 1937", waarna de namen volgen van de negen slachtoffers, onder wie de genoemde drie Nederlanders. De tweede Latijnse tekst luidt: "Ze hebben hun leven gegeven voor hun schapen".
Voor het motief van de moord bestaat weliswaar geen hard bewijs, maar wel een hoge mate van waarschijnlijkheid.
Aan dat laatste leverde mijn oom een bijdrage via een brief van 17 juli 1947 aan de Nederlandse provinciale overste van zijn orde, de lazaristen: "Tijdens mijn Japanse internering in Weisien en Beijing (mijn oom verbleef ook in Japanse gevangenschap, LO) hoorde ik enige details over de moord. De eerste gegevens komen van de Chinese tolk die bij de Japanners was toen zij de stad hadden veroverd en naar de Missie kwamen. Hij was aanwezig op de avond van de moord. Hij zei: "Op de dag van de verovering vroegen de Japanners jonge meisjes en jonge vrouwen. Eerst gingen ze naar de grote Bonze (boeddhistische geestelijke; naast de katholieke missie was een boeddhistisch tempelcomplex, LO), die hun enkelen gaven en daarna zei hij dat hij er verder geen had. De soldaten hoefden maar naar de missie te gaan om keuze genoeg te hebben.
De Japanse aanvoerder ging vervolgens met enkele soldaten naar de missie. Ze spraken lange tijd met monseigneur (Frans Schraven, LO) om te krijgen wat ze wilden hebben. Monseigneur weigerde. Hij zei zelfs, wat een van onze broeders heeft gehoord: "U kunt mij doden als u wilt, maar geven wat u wilt...nooit". De Japanner sprak dreigende woorden en ging woedend weg. Dezelfde avond werden zijn dreigementen uitgevoerd..."
Ik heb drie keer contact gezocht met de Japanse Militaire Archieven in Tokio in 2008, 2015 en 2016. Pogingen van mijn kantoor meer duidelijkheid te krijgen over de toedracht via opgevraagde informatie vanuit Japanse legerarchieven (The National Institute for Defense Studies in Tokyo) leverden geen uitsluitsel op. Uit geen enkele reactie blijkt iets over toedracht en motief van de gebeurtenissen. Hoewel er eerst in algemene zin sprake was van "een ramp" kreeg ik de laatste keer te horen dat er niets bekend was over de gebeurtenissen in archieven.
Enkele kanttekeningen bij zinnen uit het bovenstaande artikel:
* De auteur schrijft: "het voormalige missieterrein, nu militair hospitaal". Het hele missieterrein is nog steeds een militair terrein waarop ook het militair hospitaal ligt, indertijd door Mgr. Schraven als ziekenhuis begonnen.
* "Voor het motief van de moord bestaat weliswaar geen hard bewijs, maar wel een hoge mate van waarschijnlijkheid." Het motief is elders in verschillende andere bronnen bevestigd. Een zaligverklaring starten op een onzeker motief wordt in Rome zeker nooit geaccepteerd.
Onderzoek in Japanse archieven: Later is door een Japanse onderzoeker gelukkig nog meer gevonden.
* Wie is die genoemde Felix Olivers? Hij werd in 1888 in Susteren geboren en in 1916 priester gewijd. Onderweg naar China leed hij schipbreuk en verloor daarbij alle bagage. Met niets kwam hij in 1918 in China aan. Frans Schraven was toen werkzaam in de stad Tientsin en zal hem daar zeker hartelijk welkom geheten hebben. Twee jaar later keerde Frans Schraven terug naar Chengtingfu en werd Felix Olivers zijn collega. Samen met bisschop Schraven werd in 1937 ook de econoom van het bisdom vermoord. Felix Olivers volgde hem op. Het bisdom van Mgr. Schraven werd al in 1947 onder de voet gelopen door de communisten en iedereen moest vluchten. Felix verliet na dertig jaar China gedwongen dat land. Hij ging eerst naar Parijs en later naar zusters in M&eactue;hange onder Luik. Daar stierf hij in 1973. Hij bleef steeds heimwee houden naar China en had onder zijn bed een koffier liggen, klaar om weer te vertrekken. Na zijn dood trof men er zijn oude Chinese kleren in aan.
Zijn neef Leo Olivers deed onderzoek naar het leven van zijn oom en bracht in 2002 een bundel uit met als titel: "Li Shen Fu, Het raadsel van zijn zwijgen". (73 pg. Met foto's verluchtigd.)