artikel De Limburger, 19 mei 2025

Bisschop Frans Schraven

Vermoord en verbrand, het heftige verhaal van een Limburgse bisschop die in China als held wordt vereerd

Ivar Hoekstra, Verslaggever media & cultuur en columnist –

Lottum/Broekhuizenvorst: in eigen land is hij buiten Noord-Limburg nauwelijks bekend: bisschop Frans Schraven. Hij werd geboren als boerenzoon in Lottum en als missionaris in China in 1937 vermoord en verbrand door de Japanners. Nu is er de biografie Op missie in het Rijk van Meester Kong die de Limburger recht doet. „In China heeft Schraven echt een heldenstatus”, zegt de in Hoensbroek geboren schrijver van de biografie, emeritushoogleraar kerkgeschiedenis Jan Jacobs.

Het is een zeer aangrijpend hoofdstuk in het boek Op missie in het Rijk van Meester Kong, het moment dat op 9 oktober 1937 tijdens het avondeten een groep Japanse soldaten binnenvalt in de missiepost van bisschop Schraven in het Chinese Zhengding. Het is aan het begin van de Tweede Chinees-Japanse oorlog en Japan is de bezetter. Het is meteen duidelijk op wie de soldaten het hebben gemunt: de Europeanen.

Auteur Jan Jacobs, emeritushoogleraar kerkgeschiedenis: „Er zijn op dat moment tien Europeanen aanwezig, een weet zich schuil te houden de andere negen, onder wie Schraven, worden opgepakt op een vrachtwagen gezet en afgevoerd. Nog diezelfde avond zijn ze vermoord, hoe precies dat viel uit de gevonden verbrande lichamen, niet meer te achterhalen. Zijn ze doodgeschoten, neergestoken of levend verbrand? We weten het niet. Maar er is een groep totaal onschuldige mensen gruwelijk omgebracht. Er was een man bij die helemaal niet bij de missiepost hoorde, dat was een monteur die toevallig net het kerkorgel had gerestaureerd.”

Het feit dat Schraven weigerde de naar zijn missiepost gevluchte vrouwen als troostmeisjes aan de Japanners uit te leveren, wordt vaak genoemd als hoofdreden voor de moordpartij. „Maar ik denk dat wantrouwen tegenover Europeanen een minstens even grote rol heeft gespeeld. Want ze hebben geen enkele Chinees meegenomen, ook de daar naar toe gevluchte vrouwen zijn ongemoeid gelaten. Ik denk dat het meer iets was van ‘jullie zijn wit en wij zijn geel.’

Aan de voet van deze pagode werden de verbrande resten van Schraven en de andere acht Europeanen van de missiepost gevonden.  © Jan Jacobs

Cultuurverschil

Het leven van Schraven eindigde op 64-jarige leeftijd gruwelijk, maar zijn leven is voor de Chinezen in Zhengding zeer betekenisvol geweest. „Dat vond ik tijdens het schrijven van deze biografie het meest opvallende en misschien ook wel ontroerend, hoe Schraven daar nog altijd wordt geëerd. Terwijl zijn missie om het katholieke geloof naar Zhengding te brengen een hele moeilijke was, door het cultuurverschil en door de taalbarrière. Daarbij zaten de Chinezen ook niet te wachten op die westerlingen die ze als barbaren zagen. Je kunt je afvragen of Schraven in het verkondigen van het geloof wel zo succesvol is geweest, maar hij heeft de mensen daar wel ontzettend geholpen op andere vlakken zoals scholing en gezondheidszorg. Het was een man die stond voor zijn mensen, en daardoor is hij daar 88 jaar na zijn dood nog altijd zo geliefd.”

Baard

Op een van de weinige foto’s van Schraven, gemaakt in 1925, zien we een begin-vijftiger met indrukwekkende baard en een daadkrachtig voorkomen, maar ook een man die met zijn indringende ogen sympathie en vertrouwen wekt. „Het was zonder meer een krachtige persoonlijkheid en dat moest ook wel als je in een voor jou onbekend land iets wilde bereiken. Overigens zie je op wat latere foto’s dat hij snel verouderde. Zijn baard werd snel grijs en vol plukken, kennelijk vergde het bisschop zijn in een Chinees missiegebied het nodige van hem.”

Jacobs maakt in de biografie geen heilige van Schraven die ook zeker zijn schaduwkanten had. „Het kon een starre en stugge man zijn, een man ook die strikt vasthield aan orde en regelmaat. Toen hij in Parijs studeerde bij de congregatie van de lazaristen, moesten ze om vier uur ’s nachts opstaan en om negen uur ’s avonds naar bed. Dat was de dagorde en daar heeft hij zich in China ook aangehouden. Op missionarissen die zich niet aan die dagorde hielden, had hij dan ook veel kritiek. Het was totaal geen man voor feestjes en gezelligheid. De Franse ambassadeur van Peking nodigde de voornamelijk Franse bisschoppen in China jaarlijks uit voor zijn verjaardagsborrel, maar Schraven liet altijd verstek gaan. Hij zei: ‘Ik houd niet van recepties, en ik lust geen wijn.’ Dat vonden die Fransen dus maar niks, die zagen Schraven als een boertige man.”   

foto

Bisschop Schraven (links op de foto) samen met enkele medebroers in mei 1925, vlak voordat ze op de boot stappen voor verlof naar Europa. © Jan Jacobs

Keuterboertje

Boertig was hij van oorsprong ook, geboren in 1873 als zoon van een akkerbouwer uit Lottum. „Maar zijn vader was geen keuterboertje hoor. Die had een behoorlijke boerderij, eerst in Lottum op zandgrond en later in Broekhuizenvorst waar de kleigrond rijker was en de boerderij dus nog flink groter werd. Als oudste zoon was Schraven voorbestemd om die boerderij over te nemen, dat was de normale gang van zaken in die tijd. Maar Schraven zag een andere carrière voor zich en was ook intelligent genoeg om na de lagere school naar het bisschoppelijk college in Roermond te gaan.”
Zijn besluit om als missionaris naar China te vertrekken, is volgens Jacobs vermoedelijk ingegeven door twee familieleden die al priester in China waren. Frans Wijnhoven was zijn oom en Frans Geurts een volle neef, met deze mannen correspondeerde Schraven geregeld. „Ik denk dat daardoor het zaadje is geplant bij hem: ‘ik wil daar ook naartoe.’

In 1899 vertrok Schraven naar het Aziatische land waar hij in 1921 door zijn neef en medebroeder Geurts tot bisschop werd gewijd. Los van een tijdelijke onderbreking in 1925 voor een bezoek aan Rome en Limburg, waar hij in Lottum en Broekhuizenvorst als een ster werd onthaald, bleef Schraven op zijn post in China tot in 1937 dus het noodlot toesloeg.

„In 2013 is in China gestart met een proces om Schraven zalig te verklaren. Dat bleek lastig, omdat er twee katholieke kerken in China zijn: een door de regering erkende kerk en een ondergrondse kerk. Het initiatief voor de zaligverklaring is gestart in de ondergrondse kerk en dat was dus tegen het zere been van de Chinese regering. Toen heeft het bisdom Roermond aangeboden het proces over te nemen, eigenlijk mag dat niet omdat dit moet gebeuren op de plaats waar het speelde. In het geval van Schraven dus in China. Maar Rome heeft in dit geval een uitzondering gemaakt.”

Verantwoording

Eind goed al goed dus? Helaas niet. „Het proces is afgerond en eigenlijk zou dit jaar de zaligverklaring van Schraven een feit moeten zijn, maar Rome stelt dat het die zaligverklaring op dit moment niet opportuun acht”, weet Jacobs. „Dat heeft denk ik te maken met de weigering van Japan om verantwoordelijkheid te nemen voor die moordpartij in 1937. En voor de zaligverklaring is het wel essentieel om klip-en-klaar te hebben wat er precies is gebeurd en wie er verantwoordelijk voor was. Maar Japan beweert nog altijd dat Schraven en de andere acht zijn vermoord door vluchtende Chinese militairen, wat uiteraard nonsens is. Alle getuigen hebben ook gezien dat de groep door Japanners is opgepakt en afgevoerd. Ik vermoed dat het Vaticaan de Japanse regering niet onder druk durft te zetten en ook in zijn maag zit met de moeilijke verstandhouding tussen de ondergrondse en bovengrondse kerk in China. Maar dat is puur mijn veronderstelling, zeker weten doe ik dat niet omdat het Vaticaan er geen verdere toelichting op geeft.”

Jacobs hoopt dat met deze biografie de persoon Schraven ook in ons land de aandacht krijgt die hij verdient. „Een man die in China zo op handen wordt gedragen, heeft recht op meer bekendheid in eigen land.”

Op missie in het Rijk van Meester Kong. De roeping van Frans Schraven (1873 – 1937) uitgegeven door Amsterdam University Press is nu verkrijgbaar in de boekhandel.