Bisschop Frans Schraven als concilieganger

Valt in een gesprek het woord ‘concilie’, dan denkt menig katholiek onmiddellijk aan het Tweede Vaticaans Concilie dat van 1962 tot 1965 in Rome werd gehouden. Deze kerkvergadering die in 1959 werd aangekondigd door de inmiddels nagenoeg geheel vergeten paus Joannes XXIII, had de status van een algemeen of oecumenisch concilie. Daarmee was het een concilie van en voor de gehele wereldkerk. Hieraan werd dan ook door bisschoppen uit alle landen en continenten deelgenomen, zij het dat kerkleiders die van hun nationale overheid geen uitreisvisum kregen, verstek moesten laten gaan. Dat gold onder anderen voor de Chinese bisschoppen die zich niet hadden aangesloten bij de in 1957 in communistisch China opgerichte Katholieke Patriottische Vereniging (CCPA). Zij konden alleen min of meer clandestien als bisschop functioneren, als zij al niet in de gevangenis zaten. Aan een reis naar Rome hoefden zij dan ook in het geheel niet te denken.

Heel anders was het in 1924. In dat jaar werd in Shanghai voor het eerst een nationaal, beter gezegd plenair concilie voor heel China gehouden. Hiervoor konden alle bisschoppen die in de toenmalige Republiek werkzaam waren, zonder enig probleem naar de Zuid-Chinese havenstad afreizen. Zo ook Frans Schraven die op 10 april 1921 tot titulair-bisschop van Amyclea was gewijd en sindsdien als apostolisch vicaris aan het hoofd stond van het vicariaat Zuidwest-Tchély. Hij vertrok rond 9 mei 1924 per boot vanuit de Noord-Chinese havenstad Tientsin (Tianjin) naar Shanghai. Daar kwamen op 14 mei in totaal ongeveer 120 conciliegangers: bisschoppen, provinciale oversten, procuratoren en theologische adviseurs, voor het eerst samen in de jezuïetenresidentie in Yang-King-Pang om een vijftal werkcommissies samen te stellen. Schraven werd in een van die commissies gekozen en zo ook zijn neef Frans Geurts, apostolisch vicaris van Oost-Tchély.

Hij zou later schrijven dat het creëren van meer eenheid onder de kerkleiders het hoofddoel van de kerkvergadering was. Gezien de grote verscheidenheid van belangen in de zo grote uitgestrektheid van de Chinese missie was dat, aldus nog steeds Geurts, een groot probleem. Dat probleem spitste zich toe op de uiteenlopende ideeën over de rol en invloed van het Franse protectoraat op de katholieke missie in China en over het tempo waarin de op Europees leest geschoeide missiekerk in het land moest veranderen in een volwaardige Chinese bisschopskerk.

Op 15 mei werd het concilie plechtig geopend in de St. Ignatiuskathedraal, de grootste katholieke kerk van Shanghai. Daarbij fungeerde Celso Costantini, die in augustus 1922 door de paus tot apostolisch delegaat ten behoeve van de kerk van China was benoemd, als voorzitter. Deze Costantini heeft ook een sterk persoonlijk stempel op de conciliaire beraadslagingen gedrukt. Die werden op 12 juni afgesloten met de ondertekening door alle concilievaders van de concept-decreten die overigens pas vijf jaar later, op 12 juni 1929, kracht van wet kregen. Omdat alle conciliedeelnemers zich tot geheimhouding met betrekking tot de beraadslagingen hadden moeten verplichten, is weinig naar buiten gekomen over de meningsverschillen die er zeker zijn geweest. Frans Schraven zwijgt er dan ook over in zijn brief van 10 juli 1924 aan zijn broer Henri die grotendeels over het concilie handelt, maar niets inhoudelijks bevat: “Voor de Synode die van 14 Mei tot 12 Juni heeft geduurd, ben ik de reizen inbegrepen meer dan zes weken van huis geweest, een hele tijd, zoals gij ziet en vakantie hadden wij nu juist niet, tenminste onder de Synode niet: iedere dag behalve op zon- en feestdagen twee zittingen per dag, ’s morgens van 9 tot 11 en ’s-namiddags van 4 tot 6; reken daarbij de reis heen en terug naar de vergaderzaal en ge kunt begrijpen dat er al heel weinig tijd overbleef om de kwesties die behandeld moesten worden voor te bereiden. Ik geloof nochtans dat allen goed gewerkt hebben en dat als Rome nu onzen arbeid, na hem herzien en verbeterd te hebben natuurlijk, zal hebben goedgekeurd, dan moet onze missie-arbeid zeker nog meer vruchten geven dan hij tot nu toe gegeven heeft.”

De kerkleiders in China hebben die Romeinse goedkeuring echter niet over de hele linie afgewacht. Want al onmiddellijk na afloop van het concilie werden de eerste besluiten uitgevoerd. Zo werden de vicariaten voortaan genoemd naar de plaats van de bisschoppelijke residentie. Frans Schraven was dus voortaan niet meer apostolisch vicaris van Zuidwest-Tchély, maar van Chengtingfu.

Utrecht, februari 2023,
Dr. Jan Jacobs

Dr. Jacobs bereidt op dit moment een biografie over bisschop Frans Schraven voor. Daarin komt de rol van bisschop Schraven op het concilie van Shanghai uitvoerig aan de orde.